انسان‌ها قرن‌هاست که به محوطه سازی می‌پردازند. حتی در دوران تمدن مایاها، بشر به دلایل زیبایی‌شناختی و کاربردی، زمین را دست‌کاری و سامان‌دهی می‌کرد. کاشت گیاهان، تغییر در شکل طبیعی زمین و ساخت سازه‌ها، همگی بخش‌هایی از فرایند محوطه سازی هستند. این کار یکی از جنبه‌های اساسی هر ملکی به شمار می‌رود و نه‌تنها زیبایی محیط را افزایش می‌دهد؛ بلکه مزایای فراوانی مانند بالا رفتن ارزش ملک، تاثیر مثبت زیست‌محیطی و بهبود کیفیت زندگی را هم به همراه دارد. در این مقاله از فرنام بسپار قصد داریم محوطه سازی و اهمیت آن در فضاهای باز بپردازیم.
محوطه سازی چیست؟
محوطه سازی هنر و علمی است که به شکل‌دهی فضاهای بیرونی می‌پردازد. هدف آن تبدیل یک قطعه زمین به فضایی زیباتر و کاربردی‌تر است. اگرچه در نگاه کلی این عملیات پیچیده به نظر می‌رسد؛ اما در واقع این کار به فرایند تغییر ویژگی‌های قابل مشاهده یک قطعه زمین گفته می‌شود که شامل اصلاح زمین، کاشت درختان و بوته‌ها، نصب سازه‌هایی مانند پاسیو و راهروها و ایجاد فضاهای زندگی در فضای باز است.
همچنین می‌تواند شامل طراحی و نگهداری باغ‌ها و سایر مناطق پوشیده از گیاهان و مدیریت کلی ظاهر و عملکرد فضای بیرونی باشد. این کار روشی محبوب برای بهبود ظاهر و ارزش یک ملک است و مزایای عملی هم دارد.
اهمیت و کاربرد محوطه سازی در چیست؟
محوطه سازی یک ملک هم از نظر زیبایی و هم کاربردی فواید زیادی دارد. در ادامه اهمیت این هنر و تاثیر آن بر سلامت جسمی، ذهنی و احساسی را بررسی می‌کنیم:
- به بهبود ظاهر مالک کمک می‌کند.
- باعث بهبود سبک زندگی می‌شود.
- ارزش ملک را بالا می‌برد.
- به بهبود سلامت و رفاه ساکنین کمک می‌کند.
- فواید زیست‌محیطی دارد.
- باعث صرفه‌جویی در مصرف انرژی می‌شود.
انواع سبک‌های محوطه سازی کدام‌اند؟
قبل از شروع هر نوع عملیاتی، باید سبک مورد نظر خود را برای ملک‌تان مشخص کنید. انواع مختلفی از سبک‌های محوطه سازی وجود دارد که انتخاب هر یک از آن‌ها به اهداف و سلیقه مالک، شرایط اقلیمی منطقه و منابع موجود بستگی دارد. اما سبک‌های محوطه‌سازی چیست؟ در ادامه برخی از سبک‌هایی مهم را آورده‌ایم:
- سبک گرمسیری: اگر می‌خواهید یک فضای سبز گرمسیری داشته باشید که بتوانید در آن تفریح کنید، این سبک مناسب شماست.
- سبک ژاپنی: این سبک برای آرامش و خلق فضایی آرام است. در این نوع محوطه سازی، استفاده از مصالح طبیعی مانند سنگ، آب و گیاهان برای ایجاد محیطی آرامش‌بخش رایج است.
- سبک بومی: این سبک یکی از محبوب‌ترین سبک‌ها است که بر استفاده از گیاهان بومی منطقه تمرکز دارد. همچنین سبک بومی به حفظ منابع طبیعی کمک می‌کند.
- سبک بیابانی یا زری‌اسکیپ: این سبک با هدف صرفه‌جویی در مصرف آب طراحی شده است و معمولا در مناطقی با منابع محدود آب استفاده می‌شود.
- سبک رسمی: این سبک با طرحی متقارن و منظم، خطوط صاف و اشکال دقیق شناخته می‌شود.
- سبک غیررسمی یا کلبه‌ای: این سبک بیشتر حالت طبیعی و آزاد دارد، هیچ طرح‌بندی رسمی ندارد و بیشتر روی گیاهان بومی و مصالح طبیعی تمرکز می‌کند.
تجهیزات مورد نیاز برای محوطه سازی
تجهیزات مورد نیاز برای محوطه سازی بسیار متنوع هستند و به اندازه، سبک و بودجه پروژه شما بستگی دارند. این تجهیزات را می‌توان به دو دسته کلی شامل ابزارآلات و ماشین‌آلات و عناصر و متریال‌های طراحی تقسیم کرد.
۱. ابزارآلات و ماشین‌آلات (برای طراحی، توسعه و نگهداری):
- ابزارآلات دستی مانند بیل و بیلچه،قیچی باغبانی، قیچی شمشادزن، اره هرس و …
- ماشین‌آلات و ابزارآلات موتوری نظیر چمنزن، علف‌تراش، اره برقی، دمنده و …
۲. عناصر و متریال‌های طراحی (برای زیبایی و کاربردی بودن)
- پوشش گیاهی مانند چمن مصنوعی یا طبیعی، گلدان و …
- عناصر سخت نظیر سنگ، شن، آجر، آلاچقیق و …
- عناصر تزئینی مانند مجسمه و عناصر هنری، آب‌نماهای از پیش‌ساخته و …
مراحل انجام محوطه سازی کدام‌اند؟
محوطه سازی شامل سه مرحله اصلی یعنی طراحی، اجرا و نگهداری است. شما می‌توانید از صفر شروع کنید؛ یعنی ابتدا طراحی را انجام دهید و سپس طراحی خود را با اجرا به واقعیت تبدیل کنید. البته می‌توانید به جای طراحی، فضای سبز موجود را بهبود بخشید. مراحل انجام آن شامل موارد زیر هستند:
طراحی محوطه: طراحی محوطه مرحله ایده‌پردازی فرایند است. در این مرحله، مالک پروژه و شرکت، نیازهای پروژه را با توانایی‌های متخصصان کار در منطقه و شرایط اقلیمی محلی هماهنگ می‌کنند.
اجرای محوطه: اجرای محوطه سازی حیاط و … شامل نصب و پیاده‌سازی است که می‌تواند همزمان با ساخت کل پروژه ساختمانی باشد یا پس از بازطراحی محوطه انجام شود.
نگهداری محوطه: نگهداری محوطه فرایندی است که پس از طراحی و اجرا، برای مراقبت و حفظ فضا انجام می‌شود.
نقش ژئوسنتتیک ها در محوطه سازی چیست؟
وقتی صحبت از طراحی محوطه سازی می‌شود، موضوع فقط زیبایی ظاهری نیست؛ چراکه در پس‌زمینه از فناوری‌هایی استفاده می‌شود تا فضای بیرونی شما ماندگار باشد. یکی از این فناوری‌ها محصولات ژئوسنتتیک هستند. در ادامه به ۵ نقش نقش ژئوسنتتیک‌ها در محوطه سازی پرداخته‌ایم:
- کنترل فرسایش خاک: در جاهایی که خاک در معرض باران یا شیب زیاد است، خطر شسته‌شدن خاک وجود دارد. ژئوسنتتیک‌ها مثل پوشش‌های ضد فرسایش یا ژئوتکستایل از شسته‌شدن خاک جلوگیری می‌کنند و باعث می‌شوند زمین شما ثابت و سالم بماند.
- تقویت و تثبیت خاک: برای ساختن قسمت‌هایی مثل پاسیو یا باغچه‌های پلکانی، باید خاکی محکم و پایدار داشته باشید. ژئوسنتتیک‌هایی مثل ژئوگرید خاک را تقویت می‌کنند و باعث پایداری بیشتر و نیاز کمتر به تعمیر در آینده می‌شوند.
- جلوگیری از رشد علف‌های هرز: علف‌های هرز می‌توانند نظم و زیبایی باغ را به‌هم بزنند. اما محصولات ژئوسنتتیک با ایجاد مانعی نامرئی، مانع از نفوذ ریشه‌های علف‌های هرز به خاک زیرین می‌شوند.
- حفظ سلامت درختان و گیاهان: برای رشد خوب درختان و گیاهان، محافظت از ریشه‌ها و زهکشی مناسب مهم است. معمولا ژئوسنتتیک‌ها در چاله درختان و بسترهای گیاهی نصب می‌شوند تا هم از رشد صحیح ریشه‌ها حمایت و هم از ساییدگی یا پیچ‌خوردگی آن‌ها جلوگیری کنند.
- سیستم‌های زهکشی پایدار: برای جلوگیری از آب‌گرفتگی و کمک به حفظ منابع آب زیرزمینی، استفاده از سیستم‌های زهکشی پایدار مهم است. ژئوسنتتیک‌هایی مانند ژئوکامپوزیت که آب را از خود عبور می‌دهند به نفوذ بهتر آب در خاک کمک می‌کنند.
اصول محوطه سازی که لازم است بدانید
در محوطه سازی، رعایت برخی اصول کلیدی باعث می‌شود فضاهای بیرونی علاوه بر زیبایی، عملکرد و دوام مناسبی هم داشته باشند. پیش از ترسیم نقشه اصلی برای محوطه سازی ساختمان، باید اصول زیر را در نظر گرفت:
- پس‌زمینه: پس‌زمینه یک محیط، چه دیوار باشد، چه درختان بلند یا پرچین، باید خنثی و ساده باشد؛ به این معنا که نباید توجه را از عناصر اصلی منحرف کند.
- تضاد: طرح باید به گونه‌ای باشد که یکنواختی را بشکند. برای رسیدن به این هدف، می‌توان از تفاوت در شکل، بافت یا رنگ استفاده کرد.
- تعادل یا تناسب: بین اجزای مختلف محیط مانند حجم‌ها، فرم‌ها، رنگ‌ها و … باید تعادل برقرار شود. در محیط‌های رسمی، این تعادل با تکرار یا تقارن به‌دست می‌آید؛ اما در محیط‌های غیررسمی می‌توان با کاشت یک توده کوچک رنگی در برابر یک پس‌زمینه خنثی بزرگ، تعادل ایجاد کرد.
- مرکز باز: مرکز محیط نباید محل تمرکز عناصر اصلی باشد. بهترین راه برای دستیابی به این اصل، داشتن یک چمن ساده در وسط است که باعث می‌شود فضا بزرگ‌تر به‌نظر برسد.
- تکرار: تکرار بعضی عناصر در باغ باعث ایجاد ریتم، تعادل و انسجام در طرح می‌شود. در محیط‌های رسمی یک عنصر چندین بار تکرار می‌شود؛ اما در محیط‌های غیررسمی لزومی ندارد همه‌چیز دقیق تکرار شود.
- ریتم: چیدمان عناصر بدون هماهنگی باعث کاهش زیبایی می‌شود. استفاده از خطوط هماهنگ و اغلب منحنی، ریتم ایجاد می‌کند.
- تنوع: برای جلوگیری از یکنواختی، وجود تنوع در باغ ضروری است. این تنوع می‌تواند از طریق تضاد در رنگ، شکل و بافت حاصل شود.
بهترین زمان برای محوطه سازی چه فصلی است؟
دمای خنک و رطوبت معتدل پاییز، یکی از بهترین زمان‌ها برای شروع پروژه‌های محوطه سازی است. کاشت درخت، درختچه و گیاهان چندساله در پاییز به آن‌ها زمان کافی می‌دهد تا سیستم ریشه‌ای قوی ایجاد کنند و در بهار سال بعد مقاوم‌تر باشند. هرچه ریشه‌ها توسعه‌یافته‌تر باشند، عملکرد گیاه بهتر خواهد بود. گیاهی که در پاییز کاشته می‌شود، زمان بیشتری برای رشد نسبت به گیاهی دارد که در بهار کاشته شود.
نکاتی که باید در محوطه سازی به آن توجه داشته باشید
ابتدا، باید طرح کلی و طراحی فضای سبز را به دقت بررسی کنید. این کار شامل تعیین سبک یا پس‌زمینه کلی محوطه و همچنین مشخص کردن محل قرارگیری عناصر مختلف مانند گیاهان، درختان و سازه‌ها می‌شود. شما باید به اندازه و مقیاس کل محوطه هم توجه داشته باشید، شرایط محیطی اطراف، میزان نور خورشید و منابع آبی موجود را در نظر بگیرید.
در مرحله بعد، انتخاب گیاهان و درختان مناسب برای فضای سبز اهمیت زیادی دارد. این انتخاب به شرایط اقلیمی منطقه، نوع خاک و همچنین ظاهر و کاربرد مورد نظر گیاهان بستگی دارد. همچنین باید میزان مراقبت و نگهداری مورد نیاز گیاهان مختلف را در نظر بگیرید؛ چراکه برخی گیاهان نیازمند مراقبت و توجه بیشتری هستند.
علاوه‌بر گیاهان، عناصر دیگری مانند تراس‌ها، راهروها و دیوارهای نگهدارنده خاک می‌توانند در طراحی فضای سبز گنجانده شوند. در انتخاب مصالح و طراحی این عناصر، باید به هزینه‌ها، نیازهای نگهداری و هماهنگی آن‌ها با فضای کلی توجه کنید.
جمع‌بندی
محوطه سازی تلفیقی از هنر، علم و مهندسی است که با هدف ایجاد فضاهایی زیبا، کاربردی و هماهنگ با محیط طبیعی شکل می‌گیرد. این فرایند نه‌تنها جلوه‌ای جذاب به ملک می‌بخشد؛ بلکه با ارتقای کیفیت زندگی، افزایش ارزش اقتصادی ملک و اثرات مثبت بر محیط زیست، نقش کلیدی در توسعه پایدار فضاهای شهری و مسکونی دارد. انتخاب سبک مناسب، استفاده از تجهیزات و متریال درست و رعایت مراحل طراحی، اجرا و نگهداری، همگی عواملی هستند که یک پروژه موفق را تضمین می‌کنند.
