دریاچه مصنوعی با هدف تولید انرژی الکتریکی، مهار سیلاب، تأمین آب آشامیدنی، خلق جاذبه‌های گردشگری و آبیاری مزارع و… ساخته می‌شود. در ضمن این دریاچه‌ها نقش بسزایی در مقابله با کم‌آبی ایفا می‌کنند. بنابراین اگر کنجکاو هستید که در این باره بیشتر بدانید، تا پایان این مقاله از فرنام بسپار همراه ما باشید و اطلاعات ارزشمندی راجع به اینکه دریاچه مصنوعی چیست و چگونه احداث می‌شود؛ به دست آورید.
دریاچه مصنوعی چیست؟
دریاچه مصنوعی به منبع آبی گفته می‌شود که با دخالت دست انسان احداث می‌شود و معمولاً آب موجود در آن از طریق رودخانه‌های نزدیک و مجاور تأمین می‌شود. همان طور که گفتیم، هدف از ساخت دریاچه های مصنوعی تولید برق، تأمین آب و برنامه‌های توریستی است. علاوه بر این، در مناطقی که با کمبود آب مواجه هستند، می‌توان با استفاده از آن؛ نیازهای آبی را برطرف کرد. ضمناً این دریاچه‌ها بسته به نوع خاک، پتانسیل و نیاز یک منطقه، در ابعاد مختلفی طراحی و اجرا می‌شوند.
هدف از احداث دریاچه مصنوعی چیست؟
این دریاچه‌ها با اهداف مختلفی طراحی و اجرا می‌شوند و با توجه به مزایای فراوانی که دارند، جهت بهبود وضعیت، به‌عنوان یک پلن مهم در دستور کار بسیاری از دولت‌ها قرار گرفته است. از این‌روی ما هم در ادامه قصد داریم شما عزیزان را با چند مورد از اصلی‌ترین اهداف ساخت آنها آشنا کنیم.
- مهم‌ترین هدف از ساخت دریاچه مصنوعی، تأمین آب است که در حوزه‌های مختلف از آن بهره‌گیری می‌شود. به‌طور مثال برای فراهم‌سازی آب مورد نیاز مزارع، باغات یا کشتزارها در فصول گرم سال، می‌توان از آب ذخیره‌شده در این دریاچه‌ها استفاده کرد.
- علاوه بر این، با سدسازی، آب رودخانه به‌سمت دریاچه مصنوعی هدایت و با استفاده از توربین‌هایی که در مسیر حرکت آب تعبیه می‌شوند، می‌توان به‌صورت هوشمندانه از آن در راستای تولید انرژی برق کمک گرفت.
- از طرفی هم دریاچه‌های آبی جنبه تفریحی و توریستی دارند و به‌عنوان مقاصد گردشگری شناخته می‌شوند و حتی برای تفریحاتی نظیر قایقرانی، جت اسکی، شنا و… هم مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- همچنین این دریاچه‌ها یک راهکار اصولی برای مقابله با سیلاب‌ها هستند که می‌توان به‌واسطه آنها از بروز خسارت‌های جدی پیشگیری کرد.
- یکی دیگر از اهدافی که دولت‌ها براساس آن اقدام به احداث این قبیل دریاچه‌ها می‌کنند، جنبه زیبایی شناسی آن است. با ساخت یک دریاچه در بخشی از یک کلان‌شهر، می‌توان فضای سبز فوق‌العاده‌ای ایجاد کرد و که علاوه‌بر کمک به پاکسازی هوا، جلوه شهر را بهبود می‌بخشد.
مطالعه بیشتر: ساخت لاگون با ژئوممبران
دریاچه مصنوعی چه کاربردهایی دارد؟
دریاچه‌ها کاربردهای گسترده در زیرساخت‌های اقتصادی و زیست‌محیطی دارند به طوری که امروزه در صنایع مختلفی نظیر کشاورزی، زیباسازی شهری، دامداری و… از مزایای متعددِ آن بهره‌گیری شود. در ادامه چند مورد از مهم‌ترین مزایا و کاربردهای این منابع آبیِ ساختگی اشاره کرده‌ایم:
- تأمین آب آشامیدنی مورد نیاز شهر و روستاها
- قابلیت تولید انرژی برق با سدسازی در آن
- مهار سیلاب‌های فصلی و دائمی
- ایجاد جاذبه‌های توریستی
- فراهم‌سازی بستری برای شنا و تفریحات آبی مانند قایقرانی
- احداث اماکن تجاری و تفریحی در اطراف و رونق چرخ اقتصاد
مراحل اجرای دریاچه مصنوعی با به کار گیری ژئوسنتتیک ها
تا به این قسمت از مقاله، با ماهیت دریاچه مصنوعی آشنا شدید و دریافتید که چه کاربردهایی دارند، در ادامه صفرتاصد مراحل ساخت و اجرای آن را توضیح خواهیم داد.
تحقیق و نقشه برداری
در وهله اول باید از منطقه‌ای که قرار است دریاچه در آن احداث شود، بازدید و نقشه‌برداری شود. اطلاعاتی که در این مرحله به دست می‌آید، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و تأثیر بسزایی بر درصد موفقیت پروژه دارد. مصداق بارز ارزش این مسئله هم به‌خوبی با ضرب‌المثلِ: خشت اول چون نهد معمار کج؛ تا ثریا می‌رود دیوار کج! قابل درک است. بنابراین با اطلاعاتی که از این پروسه به‌دست می‌آید، برای تعیین محل دقیق ساخت دریاچه مصنوعی، محاسبه هزینه‌ها، انتخاب نوع مصالح و خاک مصرفی، برآورد ابعاد و حجم دریاچه و… استفاده می‌شود و حتماً باید تمام این موارد، دقیق و بی‌نقص ارزیابی گردد.
ارائه طرح اولیه
پس از محاسبه پارامترهای مختلف، مهندس یا طراح پروژه باید یک طرح اولیه از دریاچه مورد نظر را ارائه دهد که مقیاس آن متناسب با ابعاد پروژه اصلی و محدودیت اراضی اطراف آن باشد.
خاک برداری اصولی
پس از تایید طرح ارائه‌شده، نوبت به خاکبرداری خواهد رسید. در این مرحله از اجرای دریاچه مصنوعی باید با دستگاه‌ها و تجهیزات مناسب، عملیات خاکبرداری با شیب ۴۵ درجه (شیب مناسب برای ساخت دریاچه) انجام شود. البته در صورتی که نوع خاک تغییر یابد، براساس صلاحدید مهندسان، امکان تغییر زاویه مذکور نیز وجود خواهد داشت.
هموارسازی موقعیت
پس از خاکبرداری، نوبت به متراکم‌کردن خاک کف دریاچه می‌رسد. در این مرحله باید تراکم خاک تا ۹۰ درصد افزایش یابد. البته ماشین خاکبرداری هم حین انجام عملیات، تأثیر بسزایی در افزایش تراکم آن دارد. در ضمن، کف و دیواره‌های دریاچه باید از هر گونه سنگ و اشیا تیز، پاکسازی شود تا به متریال‌هایی که جهت کف‌سازی روی آن قرار می‌گیرد، آسیبی وارد نشود. بنابراین در چهارمین مرحله، خاک باید متراکم شود و سطح آن عاری از هرگونه اجسام خارجی و سنگ‌های درشت باشد. البته در مناطقی که خاک نامناسبی دارد یا اجسام خارجی آن زیاد است، از کاهگل یا شفته آهک برای پوشش کف استفاده می‌شود تا ورق ژئوممبران دچار پارگی نشود.
حفاری کانال
برای نصب ورقه‌های ژئوممبران، معمولاً کانال‌هایی به عمق ۶۰ سانتی‌متر و با فاصله ۵۰ تا ۷۰ سانتی‌متر از یکدیگر حفر می‌شود. ابعاد این ترانشه‌ها (فرورفتگی‌های مصنوعی یا طبیعی در سطح زمین) متناسب با افزایش عمق آن، بیشتر خواهد شد تا پایداری ورقه‌ها پس از مهار، کاهش نیابد.
اجرای ژئوتکستایل
پس از حفر ترانشه‌ها، گاهاً برای پایداری هر چه بیشتر ورقه‌های ژئوممبران از ژئوتکستایل استفاده می‌شود(ژئوتکستایل ها همانند ژئوممبران ها در دسته محصولات ژئوسنتتیک هستند). این لایه مانع از برخورد اجسام تیز و سنگ‌های ناهموار به ورقه‌های ژئوممبران می‌شود و ماندگاری آن را افزایش می‌دهد. البته همان طور که پیش از این به آن اشاره کردیم، می‌توان به‌جای ژئوتکستایل از یک لایه کاهگل یا شفته آهک استفاده کرد.
نصب ورقه های ژئوممبران
در این مرحله از ساخت، رول‌های ژئوممبران اندازه‌گیری و برش داده می‌شوند. سپس با دستگاه اتوماتیک جوشکاری پلاستیک و سشوار هوای داغ، نواحی مورد نیاز (مانند محل تلاقی لوله‌های پلی اتیلن با ورق ژئوممبران) به یکدیگر متصل می‌شود.
نصب ورق و آبگیری دریاچه
در آخرین مرحله، ورق‌های ژئوممبران نصب می‌شوند و پس از عایق‌بندی اصولی، آبگیری دریاچه انجام خواهد شد. درضمن نکته حائز اهمیت این است که حتماً پروسه آبگیری باید طی چند مرحله انجام شود؛ اما اگر این امکان میسر نباشد، باید عملیات جوشکاری بی‌عیب و نقص انجام شود، تا دریاچه مصنوعی دچار نشتی آب نشود.
مطالعه بیشتر: ساخت استخر کشاورزی با ژئوممبران
معرفی دریاچه های مصنوعی در ایران
به دلیل کاربرد دریاچه‌های ساخت دست انسان، طی چند دهه اخیر احداث دریاچه مصنوعی در کشور ایران هم رواج گسترده‌ای داشته است. در ادامه چند مورد از معروف‌ترین دریاچه‌ها در ایران را معرفی کرده‌ایم:
- دریاچه چیتگر تهران: به‌عنوان یکی از پرطرفدارترین دریاچه های مصنوعی ایران که با هدف کاهش آلودگی‌هوا ایجاد شد، امکانات تفریحی و رفاهی فراوانی دارد و اغلب گردشگران به‌منظور گذراندن اوقات فراغت و پیک‌نیک و گردش‌های دوستانه و خانوادگی از آن دیدن می‌کنند. این دریاچه در شمال غرب تهران احداث شده است و نام دیگر آن، دریاچه شهدای خلیج فارس است. همچنین مساحتی بالغ بر ۱۳۰ هزار متر مربع دارد و در نزدیکی آن اماکن تجاری و تفریحی متعددی وجود دارد.
- دریاچه گنبد کاووس: همانطور که از نام این دریاچه پیداست، در شهر گنبد کاووس احداث شده است و مساحتی بالغ بر ۵ هزار متر مربع دارد. همچنین در نزدیکی آن بازار بزرگ روس‌ها، امامزاده یحیی بن زید، مجتمع توریستی الغدیر و برج باشکوه گنبد کاووس واقع شده است و این دریاچه را به یک قطب توریستی- گردشگری بزرگ تبدیل کرده است.
- دریاچه بوستان چهل بازه: در بوستان چهل بازه یک دریاچه مصنوعی احداث شده است که از آن به عنوان بزرگ‌ترین پروژه بوستانِ مذکور یاد می‌شود. طراحی فوق‌العاده جذاب این دریاچه به همراه امکانات رفاهی و تفریحی اطراف آن، سبب شده است تا هر ساله گردشگران زیادی برای بازدید و گذراندن اوقات فراغت، به بوستان چهل بازه سفر کنند. همچنین بازدیدکنندگان می‌توانند در این دریاچه از تفریحات آبی متنوعی نظیر قایقرانی، اسکی روی آب و… بهره‌مند شوند.
- دریاچه سد ارس: همانطور که از نام این دریاچه مشخص است، آب آن از طریق سد رود ارس تأمین می‌شود. دریاچه مذکور مساحتی بالغ بر ۱۴۰ هکتار دارد و ارتفاع آن به ۲۰ متر می‌رسد. شایان ذکر است که دریاچه سد ارس با این ابعاد، در لیست بزرگ‌ترین دریاچه‌های مصنوعی ایران قرار گرفته است و با داشتن امکانات رفاهی و تفریحی متعدد در اطراف خود (سرویس بهداشتی، رستوران، بوفه و…) به عنوان یک جاذبه گردشگری در نزدیکی مرز ایران و آذربایجان محسوب می‌شود.
جمع‌بندی
در این مطلب از فرنام بسپار به بررسی ماهیت دریاچه مصنوعی پرداختیم و توضیح دادیم که در ساخت آن از مصالح ژئوسنتتیک نظیر ورقه‌های ژئوممبران استفاده می‌شود. امیدواریم نهایت استفاده را از مطالعه این مقاله برده باشید. لطفاً شما هم تجربیات و پیشنهادات خود را پیرامون موضوع مطرح شده در بخش پیام‌ها با ما و سایر همراهان فرنام بسپار به اشتراک بگذارید. از اینکه تا پایان همراه ما بودید، سپاسگزاریم.
