یکی از چالش‌ها و مشکلات مهمی که کشاورزان و باغداران با آن مواجه می‌شوند، رشد علف هرز یا پوشش گیاهی خودرو و ناخواسته در مزارع و باغ‌ها است. انواع علف هرز با رشد بی‌رویه خود بازدهی محصولات کشاورزی را کاهش می‌دهند، به همین دلیل کشاورزان و باغداران هر چه زودتر باید مناسب‌ترین روش را برای از بین بردن علف های هرز پیدا کنند تا کیفیت محصولات آنها مورد تهدید قرار نگیرد.
برای شناسایی علف های هرز و آشنایی با بهترین روش برای از بین بردن علف های هرز تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید. در این مقاله ابتدا قصد داریم درباره علف هرز و انواع آن، مضرات علف‌های هرز در کشاورزی و نحوه تکثیر آنها صحبت کنیم و سپس به معرفی بهترین روشهای کنترل علف هرز بپردازیم.
علف هرز چیست؟
علف هرز (Weed) به گیاهی گفته می‌شود که برخلاف میل کشاورزان و باغداران بهصورت خودرو و ناخواسته در نزدیکی درختان و محصولات کشاورزی رشد می‌کنند و در واقع به‌نوعی رقیب درختان و محصولات کشاورزی به شمار می‌رود و در نور، مواد غذایی و آب مورد نیاز آنها سهیم می‌شود. این گیاهان گاهی بهصورت گروهی و گاهی به شکل جداگانه در مزارع و باغ‌ها ظاهر می‌شوند و کیفیت و کمیت محصولات را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند.
از مهم‌ترین ویژگی‌های علف‌های هرز می‌توان به مواردی مانند تولید بذر فراوان، استقرار سریع جمعیت، خواب بذر، بقای طولانی مدت بذر دفن‌شده، داشتن ساختارهای رویشی زایشی و… اشاره کرد.
بعضی از این گیاهان با تولید مواد سمی و اختلاط آن با گیاه اصلی که توسط کشاورز کشت شده است، کیفیت محصول را تا حدود زیادی کاهش می‌دهند. علاوه‌براین با رقابت در جذب آب و موادمعدنی موجود در خاک با کاهش رشد محصولات نیز می‌شوند.
یکی از عناصر اساسی و مهم مدیریت شیمیایی یا بیولوژیکی صنعت زراعت، کنترل علف هرز است و توجه به آن اهمیت بسیار زیادی دارد. به تمام باغداران و کشاورزان توصیه می‌شود که با شناسایی علف های هرز و از بین بردن آنها باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی خود را از دست این گیاهان مضر و آسیب‌زا نجات دهند.
انواع علف هرز
علف‌های هرز به‌عنوان گیاهان ناخواسته، بی‌جا، مضر، ماندگار و رقابتی انواع مختلفی دارند. برای کنترل علف هرز لازم است به شناسایی انواع مختلف این گیاه پرداخت. از معروف‌ترین انواع علف هرز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- علف هرز مرغ گیاهی چندساله و خوابیده روی زمین
- علف هرز ارزن وحشی یا چسبک یکی از بدترین علف‌های هرز با رشد فراوان
- علف هرز کنگر صحرایی یا خارلته گیاهی چندساله با توانایی رشد تا ارتفاع ۱۵۰ سانتی‌متری
- علف هرز قیاق گیاهی با ارتفاع بین ۵۰ تا ۲۰۰ سانتی‌متر
- علف هرز ترشک قابل تکثیر با بذر و ساقه‌های خزنده
- علف هرز شقایق یا خشخاش گیاهی یک‌ساله با ساقه کدکدار
- علف هرز پهن‌برگ پیچک صحرایی یا سارماشیق گیاهی چند ساله قابل تکثیر از طریق بذر و ساقه‌های خزنده
- علف هرز تربچه وحشی یا ترپک یا ساری چیچک گیاهی یک ساله با حالت بوته و گل‌های زرد
- علف هرز گل‌گندم یا گوک ککله گیاهی یک ساله با ساقه انشعابی، تارعنکبوتی و کرکدار
- علف هرز ازمک یا آق گول یا ایلان گولی گیاهی یک ساله با گل‌های سفید
- علف هرز فرفیون یا سوتی جه گیاهی یک‌ساله با شیرابه سفید سمی
- علف هرز شیر پنیر یا بی‌تی‌راخ گیاهی یک‌ساله و بالارونده از بوته‌های گندم
- علف هرز خاک‌شیر یا شوورن گیاهی یک‌ساله با بوته علفی، گل‌های زرد و ساقه کدکدار
- علف هرز خارشتر یا دوه تیکانی گیاهی چندساله با بوته چوبی
- علف هرز بابونه یا بابانک گیاهی یک‌ساله با گل‌های سفید
- علف هرز تلخه یا آجی ککله گیاهی چندساله با گل‌های بنفش و بوته کرکدار
مضرات علف های هرز در کشاورزی
مضراتی که باعث می‌شوند، کشاورزن و باغداران هر چه زودتر به دنبال پیدا کردن بهترین روش کنترل علف هرز باشند را در ادامه بررسی کرده‌ایم.
رقابت با گیاهان زراعی
علف‌های هرز معمولا با شرایط محیطی بیشتر سازگار می‌شوند و نسبت به گیاهان زراعی در جذب آب و موادمعدنی موجود در خاک عملکرد موفقیت‌آمیزتری دارند. در واقع یکی از مضرات مهم علف‌های هرز رقابت با گیاهان زراعی و و موفقیت بیشتر آنها در رویش، جوانه‌زدن، تراکم ریشه و شاخه و گسترش شاخ و برگ است.
ترشح مواد شیمیایی با اثرات آللوپاتی
یکی دیگر از مضرات علف‌های هرز ترشح مواد شیمیایی با اثرات آللوپاتی یا بازدارندگی رشد گیاهان زراعی است؛ البته تمام علف‌های هرز دارای ابزار رقابتی آللوپاتی نیستند و فقط برخی از آنها مانند سورگوم، یولاف وحشی، قیاق و پنجه‌مرغی با این روش از رشد محصولات زراعی جلوگیری می‌کنند. با کنترل علف هرز می‌توان مانع از این کاهش رشد محصولات شد.
هدر دادن آب
هدر دادن آب و جلوگیری از دریافت آب موردنیاز توسط محصولات زراعی از مضرات دیگر علف‌های هرز به‌شمار می‌رود. در برخی از مناطقی که با کمبود شدید منابع آبی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، این موضوع به یک معضل مهم تبدیل می‌شود. وجود علف‌های هرز نه تنها مصرف آب در زمین‌های کشاورزی را افزایش می‌دهد بلکه رشد آن در کانال‌های آبیاری نیز به کاهش جریان آب منجر می‌شود.
نحوه تکثیر علف های هرز
علف‌های هرز از روشهای مختلفی برای تکثیر و گسترش استفاده می‌کنند که به صورت کلی می‌توان آنها را به دو دسته تکثیر جنسی و تکثیر غیرجنسی تقسیم‌بندی کرد:
تکثیر جنسی
تکثیر جنسی با تولید بذر و دانه‌های جدید از طریق گرده‌افشانی و لقاح اتفاق می‌افتد. این روش به این علف‌ها کمک می‌کند تا تنوع ژنتیکی بیشتری داشته باشند و در برابر شرایط محیطی مختلف مقاومت بیشتری نشان دهند.
- تولید بذر: بسیاری از علف‌های هرز قادر به تولید بذرهای زیادی هستند که به راحتی توسط باد، آب، حیوانات و انسان‌ها پراکنده می‌شوند. بذرها معمولاً در خاک به مدت طولانی زنده می‌مانند و تحت شرایط مناسب جوانه می‌زنند
- گرده‌افشانی: گرده‌افشانی به وسیله باد، حشرات، پرندگان و دیگر عوامل انجام می‌شود
تکثیر غیرجنسی
تکثیر غیرجنسی شامل روش‌هایی است که در آنها گیاه جدید از بخش‌هایی از گیاه مادر به وجود می‌آید؛ بدون اینکه نیاز به لقاح و تولید بذر باشد. این روش‌ها به علف‌های هرز کمک می‌کند که به سرعت گسترش یابند و مکان‌های جدید را اشغال کنند.
- ریشه‌دوانی: برخی از علف‌های هرز از طریق ریشه‌های جانبی یا ریزوم‌ها (ساقه‌های زیرزمینی) تکثیر می‌شوند. این ریشه‌ها به راحتی در خاک گسترده می‌شوند و گیاهان جدید را تولید می‌کنند
- استولون: استولون‌ها ساقه‌های افقی هستند که روی سطح زمین رشد می‌کنند و در نقاط مختلفی که با خاک تماس پیدا می‌کنند، ریشه زده و گیاه جدید تولید می‌کنند
- پارتنوژنز: در این روش، گیاه جدید از یک تخمک بدون لقاح به وجود می‌آید. این نوع تکثیر کمتر رایج است؛ اما در برخی از علف‌های هرز مشاهده می‌شود
- برگ‌ها و ساقه‌ها: برخی از علف‌های هرز می‌توانند از طریق قطعات برگ‌ها یا ساقه‌ها تکثیر شوند. این قطعات به راحتی در خاک ریشه می‌زنند و گیاه جدید تولید می‌کنند
روش های کنترل علف های هرز
چند روش مختلف برای کنترل علف هرز وجود دارد و کشاورزان و باغداران با استفاده از بهترین روش برای از بین بردن علف های هرز در فصل کشت می‌توانند زمین زراعی خود را از هرگونه علف هرز پاکسازی و وارد شدن خسارات و زیان به محصولات زراعی خود جلوگیری کنند. در ادامه این بخش به معرفی بهترین روشهای کنترل علف‌های هرز پرداخته‌ایم:
کنترل علف های هرز به صورت دستی
یکی از روشهای قدیمی که هنوز هم برخی از افراد از آن برای کنترل علف هرز استفاده می‌کنند، وجین کردن دستی این گیاهان مضر است. در این روش برای ازبین‌بردن علف‌های هرز یک‌ساله ابزارهای ساده مانند چنگگ باغبانی، داس، بیلچه و بیل را به کار می‌برند.
این روش یک روش بسیار مؤثر با کمترین آثار منفی روی محیط زیست است؛ اما به نیروی انسانی و هزینه زیادی نیاز دارد و استفاده از آن برای مزارع وسیع و باغ‌های بزرگ از لحاظ اقتصادی زیاد مقرون‌به‌صرفه نیست. وجین دستی علف‌های هرز بیشتر برای کشاورزانی کاربرد دارد که دارای زمین‌های زراعی کوچکی هستند و امکان استفاده از سایر روشهای کنترل علف‌های هرز را ندارند.
کنترل علف های هرز به صورت ماشینی
یکی دیگر از روشهای کنترل علف هرز از بین بردن این گیاهان با استفاده از ماشین‌های کششی و چرخشی یا دوار است. همان‌طور که از نام ماشین‌های کششی مشخص است، این دستگاه‌ها با کشیده‌شدن روی زمین‌های کشاورزی ۵ سانتی‌متر از سطح خاک را می‌تراشند تا علف‌های هرز موجود در داخل خاک از سطح زمین‌های کشاورزی جدا شوند.
ماشین‌های چرخشی یا دوار نیز زمانی که بذر علف‌های هرز هنوز به مرحله رشد نرسیده‌اند، مورداستفاده قرار می‌گیرند و از مساعدشدن محیط خاک برای رشد و جوانه‌زدن بذر علف‌های هرز جلوگیری می‌کنند. این دستگاه مکانیکی برای کنترل علف‌های هرز مزارع ذرت، توتون و بادام‌زمینی کاربرد بیشتری دارد.
کنترل علف های هرز با علف کش ها
کنترل علف هرز با استفاده از علفکشها یکی از راحت‌ترین و پرسرعت‌ترین روشهای بیولوژیکی برای ازبین‌بردن علف‌های هرز موجود در زمین‌های زراعی است. علفکشها مواد شیمیایی هستند و سموم موجود در ترکیبات آنها علاوه بر اینکه موجب از بین رفتن علف‌های هرز و گیاهان ناخواست می‌شود، به محیط زیست نیز آسیب می‌زند.
علفکشها برای سلامتی انسان‌ها و حیوانات نیز مضر هستند و به آنها آسیب می‌رسانند. نکته دیگری که در رابطه با علفکشها وجود دارد این است که برخی از آنها فقط برای یک علف هرز خاص تأثیرگذار هستند و روی ازبین‌بردن سایر گیاهان ناخواسته تأثیر ندارند.
کنترل علف های هرز با ژئوتکستایل‌ها
به جرات می‌توان گفت که محبوب‌ترین و بهترین روش برای از بین بردن علف های هرز استفاده از ژئوتکستایل است. ژئوتکستایل یکی از محصولات ژئوسنتتیک است که ساختاری شبیه به پارچه دارد و با قرارگرفتن در سطح زمین‌های کشاورزی از رشد علف‌های هرز و بیرون آمدن آنها از زیر خاک جلوگیری می‌کند. این الیاف مصنوعی هیچ‌گونه ماده شیمیایی مضر و خطرناکی ندارند و برای چندین سال متمادی به کنترل علف هرز کمک می‌کنند.
از مهم‌ترین مزایای کنترل علف‌های هرز با ژئوتکستایل می‌توان به مواردی مانند بهبود گردش هوا و کمک به ورود آب و موادمعدنی به داخل خاک، کمک به رشد بهتر محصولات، داشتن قابلیت بازیافت، مقاومت بالا در برابر پوسیدگی، کاهش خطر پوسیدگی گیاهان، عدم نیاز به مراقبت زیاد از گیاهان زراعی و حفظ رطوبت خاک اشاره کرد.
مطالعه بیشتر: کاربرد ژئوتکستایل در کشاورزی
جمع‌بندی
در این مقاله درباره انواع علف هرز، مضرات آنها در کشاورزی، نحوه تکثیر و روشهای کنترل علف هرز شامل کنترل بهصورت دستی و ماشینی، استفاده از علفکشها و ژئوتکستایل صحبت کردیم.
از بین تمام این روش‌ها استفاده از ژئوتکستایل را می‌توان به‌عنوان بهترین روش برای ازبین‌بردن علف‌های هرز معرفی کرد. امیدواریم که نکات ارائه‌شده در این مقاله برای شما عزیزان مفید واقع شده باشد. اگر در حوزه کشاورزی و باغداری مشغول به فعالیت هستید و از روشهای مختلفی برای کنترل علف‌های هرز استفاده کرده‌اید، لطفا تجربیات خود را با ما در میان بگذارید.
