آیا میدانستید یکی از مهمترین دلایل افزایش دمای زمین، طوفانهای گرمسیری، ذوب یخهای قطبی، نابودی زیستگاهها و خشکسالیهای طولانیمدت انتشار گازهای کربندار یا گازهای گلخانهای است؟ بخش زیادی از این انتشار و تأثیرات منفی آن روی محیط زیست، ناشی از فعالیتهای روزانهای است که ما انسانها انجام میدهیم و در نتیجه، گازهای گلخانهای وارد جو زمین میشود.
با افزایش غلظت دیاکسید کربن (CO₂) در جو، خطرات زیستمحیطی هر ساله بیشتر میشود. به همین دلیل آشنایی با روشهای کاهش انتشار کربن اهمیت بسیار زیادی دارد. در این مقاله ضمن معرفی این روشها، درباره نقش محصولات ژئوسنتتیک در کاهش رد پای کربن نیز توضیح خواهیم داد.
منظور از رد پای کربن چیست؟
ردپای کربن، شاخصی زیستمحیطی است که میزان انتشار گازهای گلخانهای، از جمله دیاکسید کربن ناشی از فعالیتهای یک فرد، محصول یا سازمان را نشان میدهد. این انتشار میتواند از منابع مختلفی مانند حملونقل، تولید صنعتی، گرمایش، مصرف برق و حتی سبک زندگی روزمره ناشی شود. میانگین جهانی ردپای کربن برای هر نفر حدود ۴.۷ تن در سال است (گزارش IPCC 2023)؛ اما این عدد در برخی کشورها تا ۲۳ تن در سال نیز میرسد. این تفاوت گسترده به عواملی مختلفی مانند نوع مصرف، رفتار، و سبک زندگی بستگی دارد.
طبق گزارش کنوانسیون تغییرات اقلیمی سازمان ملل، رد پای کربن یکی از اصلیترین عوامل تغییرات اقلیمی است. ما انسانها با شناخت دقیق این مفهوم و با استفاده از راهکارهای کاهش انتشار کربن، میتوانیم رد پای کربن خود را کاهش دهیم و به حفظ محیط زیست و تنوع زیستی حیوانات کمک کنیم.
دلیل اهمیتدادن به انتشار کربن در طبیعت چیست؟
توجه به کاهش انتشار کربن در طبیعت اهمیت بسیار زیادی دارد، زیرا گاز CO₂ تأثیرات منفی قابل توجهی بر اقلیم و سلامت کره زمین دارد. این گاز گرما را به شکل تابش مادون قرمز جذب میکند؛ بنابراین مانند شیشه در گلخانه عمل میکند. به جای اینکه آن گرما از سیاره زمین خارج شود، در جو به دام میافتد و باعث گرمشدن زمین میشود.
با گرمشدن جو، آبوهوا تغییر میکند. در رشد محصولات کشاورزی اختلال به وجود میآید، محیط زیست آسیب میبیند، حیاتوحش نابود میشود و سلامت انسانها نیز به خطر میافتد. سطح دیاکسید کربن جوی از اواسط قرن هجدهم بیش از چهل درصد افزایش یافته است و اقلیمشناسان تخمین میزنند که سطح فعلی به بالاترین حد خود در حدود ۱۴ میلیون سال گذشته رسیده است. بنابراین، همه ما باید بدانیم چگونه انتشار کربن را کاهش دهیم تا تأثیرات منفی آن بر محیط زیست کمتر شود.
روشهای کاهش انتشار کربن در طبیعت
وقتی صحبت از کاهش ردپای کربن میشود، راهکارهای مؤثر و کاربردی بسیاری وجود دارد. هر یک از ما میتوانیم با بهکارگیری روشهای ساده و در عین حال مهم، نقش مؤثری در کاهش گازهای گلخانهای داشته باشیم. در ادامه با ۱۰ مورد از مؤثرترین روشها برای کاهش اثر کربنی آشنا خواهید شد:
استفاده از حملونقل عمومی
یکی از مؤثرترین روشها برای کاهش انتشار کربن یا گازهای گلخانهای، استفاده از حملونقل عمومی به جای خودروهای شخصی است. خودروهای شخصی با سوختهای فسیلی کار میکنند و نقش مهمی در افزایش کربن دارند. طبق آمار سازمان محیط زیست ایران، بخش حملونقل نزدیک به شصت درصد سهم آلودگی هوا را تولید میکند. تحقیقات نشان میدهد که در کلانشهر تهران وسایل نقلیه شخصی هشتاد و هشت درصد از انتشار دیاکسید کربن را به خود اختصاص دادهاند.
با افزایش استفاده از وسایل حملونقل عمومی مانند مترو و اتوبوس و تردد با دوچرخه و پیادهروی میتوان بهطور ملموس میزان انتشار کربن را کاهش داد. این اقدام ساده، نهتنها باعث بهبود کیفیت هوا و سلامت عمومی میشود، بلکه به حفظ محیط زیست نیز کمک میکند.
خرید محصولات محلی
یکی دیگر از روشهایی که با کمک آن میتوان انتشار گازهای کربنی را کاهش داد، خرید محصولات محلی است. خرید مواد غذایی و نوشیدنیهای محلی، باعث کاهش مسافت حملونقل آنها میشود. با توجه به اینکه محصولات وارداتی با هواپیما، کشتی یا کامیون از کشورهای دیگر حمل میشوند، ردپای کربنی بالایی دارند. در مقابل محصولات محلی با کمترین اثر زیستمحیطی به دست شما میرسند و با حمایت از تولیدکنندگان داخلی باعث رونق اقتصادی میشوند.
صرفهجویی در مصرف انرژی
شما میتوانید با صرفهجویی در مصرف انرژی، انتشار کربن را کاهش دهید. میتوانید مصرف برق و گرما را کم کنید. بهعنوان مثال، استفاده از دستگاههای تهویه مطبوع (AC) را کاهش میدهید، از محصولات سازگار با محیط زیست استفاده میکنید و بسیاری موارد دیگر.
خودداری از پرواز درصورت امکان
سفر هوایی نسبت به سفر زمینی با خودروهای شخصی، گازهای گلخانهای بیشتری منتشر میکند. برای درک بهتر این موضوع، یک پرواز رفت و برگشت در سراسر ایالات متحده تقریباً ۲ تن دی اکسید کربن به ازای هر نفر تولید میکند که معادل حدود ۱۰ درصد از ردپای کربن سالانه یک شهروند آمریکایی است. اگر بتوانید کمتر پرواز کنید، باعث کاهش انتشار کربن میشوید.
جلوگیری از هدر رفتن مواد غذایی
زبالههای غذایی هنگام تجزیه، گاز متان تولید میکنند که یکی از گازهای گلخانهای قوی است. در واقع، هنگامی که زبالههای غذایی فاسد میشوند، گاز متان تولید میشود. گاز متان یکی از گازهای گلخانهای است که باعث گرمایش جهانی میشود؛ بنابراین، برای جلوگیری از انباشته شدن زبالههای غذایی، باید مواد غذایی را به میزان متعادل خریداری و مصرف کنید.
استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر
یکی دیگر از مؤثرترین راهها برای کاهش انتشار کربن، استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر است. منابعی مانند انرژی خورشیدی، باد و برق آبی، برخلاف سوختهای فسیلی، بدون تولید گازهای گلخانهای، برق تولید میکنند. بهجای تکیه بر نیروگاههای سنتی که عامل اصلی انتشار CO₂ هستند، با بهرهگیری از این منابع پاک، میتوان هم در مصرف انرژی صرفهجویی کرد و هم تأثیرات منفی بر محیط زیست را به حداقل رساند.
اتخاذ سبک زندگی پایدار
اتخاذ سبک زندگی پایدار یکی از مهمترین گامها برای کاهش ردپای کربن است. با انجام کارهایی مانند کاهش مصرف انرژی، بازیافت زبالهها، استفاده مجدد از منابع و پرهیز از اسراف، میتوان میزان انتشار گازهای گلخانهای را بهطور چشمگیری کاهش داد. تغییرات ساده در زندگی روزمره مانند خاموش کردن لامپهای اضافی، کاهش مصرف پلاستیک و خرید آگاهانه، تأثیر بزرگی بر سلامت زمین خواهد داشت.
تطبیق اقتصاد چرخشی
راه بعدی برای کاهش انتشار کربن، پیادهسازی اقتصاد چرخشی در زندگی روزمره است. اقتصاد چرخشی با هدف افزایش چرخه عمر منابع، محصولات یا مواد اولیه به گونهای است که بتوان از آنها در درازمدت استفاده کرد. یکی از راههای اجرای این مفهوم، دستهبندی زبالهها قبل از دور ریختن است. این فعالیت شامل گروهبندی زبالهها بر اساس نوع، مانند زبالههای آلی، زبالههای پلاستیکی، زبالههای کاغذی و غیره است تا بتوان آنها را به درستی و عاقلانه بازیافت کرد. پس از آن، زبالههای دستهبندیشده مدیریت شده و به محصولات جدید تبدیل میشوند.
حفظ جنگلها
حفظ جنگلها نقش کلیدی در کاهش انتشار کربن دارد. با توجه به اینکه درختان دیاکسید کربن را جذب و اکسیژن تولید میکنند، تخریب جنگلها باعث افزایش گازهای گلخانهای در جو میشود؛ بنابراین، با جلوگیری از جنگلزدایی، کاشت مجدد درختان و حفاظت از منابع طبیعی، میتوان به ایجاد تعادل در اکوسیستم و کاهش میزان CO₂ کمک کرد. هر درخت، یک فیلتر طبیعی برای پاکسازی هوا محسوب میشود.
کاهش مصرف گوشت و تمرکز بر رژیم گیاهی
تولید گوشت، بهویژه گوشت قرمز، نیازمند منابع بیشتری مانند آب، انرژی و زمین نسبت به تولید گیاهان است. پرورش دام فرآیندهایی مانند تغذیه، حملونقل، کشتار و بستهبندی را شامل میشود. همه این فرآیندها باعث افزایش انتشار گازهای گلخانهای میشوند. در مقابل، میوهها، سبزیجات، غلات و حبوبات با ردپای کربن بسیار کمتری تولید میشوند؛ بنابراین، کاهش مصرف گوشت و جایگزینکردن آن با غذاهای گیاهی پرفیبر و پروتئیندار نهتنها گزینهای سالمتر است، بلکه روشی مؤثر برای کاهش انتشار کربن نیز بهشمار میرود.
نقش ژئوسنتتیکها در کاهش رد پای کربن چیست؟
ژئوسنتتیکها موادی پلیمری با کاربردهای گسترده در پروژههای عمرانی هستند که به کاهش مصرف مصالح و تأثیرات زیستمحیطی کمک میکنند. این مواد برای تقویت، جداسازی، زهکشی، فیلترسازی و جلوگیری از نشت کاربرد دارند.
استفاده از ژئوسنتتیکهایی مانند ژئوگرید، ژئوممبران و ژئوتکستایل نقش زیادی در کاهش مصرف مصالحی مانند شن، ماسه و بتن دارد و با کاهش نیاز استخراج و حملونقل این مصالح باعث کاهش انتشار کربن ناشی از سوخت کامیونها و ماشینآلات دیگر میشوند. از مهمترین مزایای این محصولات در کاهش انتشار گازهای گلخانهای میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- استفاده بهتر از زمین: استفاده از ژئوسنتتیکهایی مانند ژئوگرید به مهندسان راهسازی امکان میدهد در زمینهای ناهموار یا شیبدار، بدون نیاز به خاکبرداری گسترده یا تغییر مسیر، جاده بسازند. این روش با کاهش حملونقل مصالح و استفاده بهتر از فضای موجود، هم هزینهها را کم میکند و هم انتشار کربن را کاهش میدهد.
- جلوگیری از فرسایش و آسیبهای زیست محیطی: یکی دیگر از مزایای مهم محصولات ژئوسنتتیک، کنترل فرسایش و جلوگیری از آسیبهای زیستمحیطی در پروژههای عمرانی است. این مواد با تقویت خاک و جلوگیری از حرکت گل و لای، رواناب و رانش زمین، مانع از بروز خرابیهایی مانند ترک جادهها یا کجشدن دیوارها شده و نیاز به تعمیرات آینده را به حداقل میرسانند.
- عمر طراحی طولانی و نگهداری کمتر: طول عمر طراحی یکی از عوامل کلیدی در انتخاب ژئوسنتتیک مناسب برای پروژه است. این محصولات که برای استفاده طولانیمدت ساخته شدهاند، گزینههای پایدارتر و اقتصادیتری نسبت به راهحلهای کوتاهمدت هستند و نیاز به تعمیر و تعویض مکرر ندارند. استفاده از محصولات باکیفیت باعث اجرای سریعتر پروژهها با کیفیت بالا و کاهش انتشار کربن میشود و به صرفهجویی هزینه و عملکرد بهتر در بلندمدت کمک میکند.
جمعبندی
در این مقاله ابتدا به اهمیت کاهش انتشار کربن و تأثیرات زیستمحیطی آن پرداختیم و روشهای مؤثر مانند استفاده از حملونقل عمومی، خرید محصولات محلی و صرفهجویی در انرژی را معرفی کردیم. سپس نقش ژئوسنتتیکها در کاهش ردپای کربن را بررسی کردیم و توضیح دادیم که این مواد با کاهش مصرف مصالح، جلوگیری از فرسایش خاک و افزایش دوام پروژهها، به کاهش انتشار گازهای گلخانهای کمک زیادی میکنند. بهطور کلی استفاده از این راهکارها گامی مؤثر در حفظ محیط زیست و مقابله با تغییرات اقلیمی ناشی از افزایش گازهای گلخانهای است.
